2. เวทนากฺขนฺธนิทฺเทสวณฺณนา

[8] จกฺขาทโย ปสาทาติ โอฬาริกตฺตภาวปริยาปนฺนา จกฺขุโสตฆานชิวฺหาปสาทา, มโนมยตฺตภาวปริยาปนฺนา จกฺขุโสตปฺปสาทา จฯ กายโวหารํ อรหนฺตีติ กายนฺโตคธตฺตา กาเยกเทสตฺตา จ กาโยติ วตฺตพฺพตํ อรหนฺติฯ กาโยติ หิ อตฺตภาโวปิ วุจฺจติ ‘‘สกฺกายทิฏฺฐี’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 1.21; 3.155), กรชกาโยปิ ‘‘โส อิมมฺหา กายา อญฺญํ กายํ อภินิมฺมินาตี’’ติอาทีสุ (ปฏิ. ม. 3.14)ฯ ตพฺพตฺถุกาติ จกฺขาทินิสฺสิตา กายิกาติ ปริยาเยน วุตฺตา, นิปฺปริยาเยน ปน เจตสิกาวฯ ยถาห ‘‘ยํ ตสฺมิํ สมเย ตชฺชาจกฺขุวิญฺญาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิต’’นฺติอาทิ (ธ. ส. 152)ฯ ‘‘น หิ จกฺขาทโย กายปฺปสาทา โหนฺตี’’ติ อิมินา กายปสาทนิสฺสิตา เวทนา นิปฺปริยาเยน กายิกาติ ทสฺเสติฯ กายิกเจตสิกาทิภาเวนาติ อาทิ-สทฺเทน กุสลากุสลาพฺยากตาทิภาวา สงฺคยฺหนฺติฯ เตนาติ สุขาทิเวทเนกเทสสฺส อทฺธาสมยวเสน อตีตาทิภาวาภาเวนฯ เกจิ ปเนตฺถ ‘‘เหฏฺฐา ทสฺสิตนยตฺตา ปากฏตฺตา อทฺธาวเสน, เอกมุหุตฺตาทิปุพฺพณฺหาทีสุ อุตุอาทินา รูปสฺส วิย เวทนาย วิภาโค น คยฺหตีติ สมยวเสน จ อตีตาทิเภโท น ทสฺสิโต’’ติ วทนฺติฯ สนฺตานวเสน ปวตฺตานมฺปิ เวทนานํ จิตฺเตน สมูหโต คเหตพฺพตํ สนฺธายาห ‘‘เวทนาสมุทาโย’’ติฯ เตหีติ อทฺธาสมยวเสน อตีตาทิภาเวหิฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ วิภงฺเคฯ เตติ ‘‘เวทเนกเทสา’’ติ วุตฺตา กายิกเจตสิกาทิภาเวน ภินฺนา สุขาทิเวทนาวิเสสาฯ ยทิ เวทเนกเทสา เอตฺถ คหิตา, ขณปริจฺฉินฺนาว เต คเหตพฺพา, น สนฺตติปริจฺฉินฺนาติ อาห ‘‘เอกสนฺตติยํ ปนา’’ติอาทิฯ เตสูติ สุขาทิเภเทสุฯ เภโทติ วิเสโสฯ ตสฺสาติ สุขาทิวิเสสสฺสฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ ‘‘ตํสหิตตทุปฺปาทกา’’ติ เอตฺถาปิ ตํ-สทฺเทน สุขาทิวิเสโส ปจฺจามฏฺโฐติ เวทิตพฺโพฯ สนฺตติ ปริจฺเฉทิกา ภวิตุํ อรหตีติ สมฺพนฺโธฯ สนฺตติขณวเสเนว ปริจฺเฉโท วุตฺโต, น อทฺธาสมยวเสนาติ อธิปฺปาโยฯ